BAKI, TurkicWorld
Müasir rəqəmsal dünyada insanlar daim əlaqədə qalmaq və ya sakitlik tapmaq dilemması ilə üz-üzə qalırlar.
FOMO (Fear of Missing Out – Əldən Vermə Qorxusu) insanları sosial mediada və rəqəmsal platformalarda baş verənləri qaçırmamaq üçün ekrana bağlayır. Bunun əksinə olaraq, JOMO (Joy of Missing Out – Əldən Vermək Sevinci) isə şüurlu media istehlakını təşviq edərək fərdlərə daha az stres və daha çox zehni rahatlıq bəxş edir.
Ankara Hacı Bayram Vəli Universiteti Ünsiyyət Fakültəsindən Prof. Dr. Mehmet Toplu bildirir ki, "FOMO fərdlərdə psixoloji təzyiq yaradır, JOMO isə insanlara media istehlakına şüurlu yanaşma imkanı verir."
FOMO anlayışı sosial media və rəqəmsal alqoritmlərin təsiri ilə daha da güclənib. Ənənəvi mediadan fərqli olaraq, rəqəmsal media 24/7 fasiləsiz məzmun axını təmin edərək insanları daim gündəmdən xəbərdar olmağa vadar edir. Prof. Dr. Toplu qeyd edir ki, "Rəqəmsal medianın fərdiləşdirilmiş məzmun təqdim etməsi, istifadəçiləri ekrandan uzaqlaşa bilməməyə sövq edir."
Xüsusilə gənclər sosial medianın alqoritmləri tərəfindən yaradılan dinamik məzmun axınının təsiri altına düşürlər. Araşdırmalar göstərir ki, sosial media istifadəçilərinin 60%-dən çoxu yeni trendləri qaçırmamaq üçün telefonlarından lazım olduğundan daha çox istifadə etdiklərini etiraf edirlər.
Sosial mediada gündəlik "qiyamət sürüşməsi" adlanan saatlarla nəzarətsiz məzmun skan etmə vərdişi fərdlərin media istehlakına təsir edir. Gənclər yeni bir videonu izlədikdən sonra dərhal növbəti videoya keçməyə meylli olur və bu, nəzarətsiz istehlak dövrəsinə çevrilir.
FOMO-nun əks qütbü olan JOMO fərdlərə məzmunla bombardman edilmək əvəzinə, daha şüurlu media istehlakı imkanı yaradır. Araşdırmalar göstərir ki, rəqəmsal detoks tətbiq edən fərdlər daha az stres yaşayır və diqqət cəmləmə qabiliyyətlərini artırırlar. Prof. Dr. Topluya görə, "JOMO fərdlərə sosial media axınından uzaqlaşaraq real dünyada daha dərin bilik əldə etməyə və vaxtlarını daha effektiv idarə etməyə imkan yaradır."
Təsəvvür edin ki, bir gün telefonunuza baxmadan keçirdiyiniz anlar sizə rahatlıq gətirir. Səhər çayınızı içərək kitab oxuyur, axşam məşhur serialın son bölümünü qaçırdığınızı düşünərək panikaya düşmək əvəzinə, bundan məmnunluq hissi duyursunuz. Bu, JOMO-nun yaratdığı yeni həyat tərzinin bir hissəsidir.
JOMO bir trend kimi görünsə də, onu həyat tərzinə çevirmək mümkündür. Rəqəmsal istehlakı balanslı və şüurlu şəkildə idarə edən fərdlər sosial medianın yaratdığı stress faktorlarından daha uzaq qalırlar. Rəqəmsal detoks tətbiq edən şəxslərin daha məhsuldar olduqları, yuxu keyfiyyətlərinin yaxşılaşdığı və yaradıcılıqlarının artdığı müşahidə olunub.
Rəqəmsal dövrün gətirdiyi FOMO və JOMO dilemması fərdlərin media istehlak vərdişlərini yenidən nəzərdən keçirməsinə səbəb olur. Mediadan balanslı şəkildə istifadə etmək mümkündürmü? Ola bilsin ki, cavab daha az ekran sürüşdürmək, daha çox yaşamaq fəlsəfəsindədir.
