Dramatik tamaşadan sonra enən qara pərdə kimi, Donald Tramp və Vladimir Putin arasındakı yeni danışıq mərhələsi dünya geosiyasətində yeni bir dövrün başlandığını göstərdi. Onların 90 dəqiqəlik telefon söhbəti həm bir açıqlama, həm də şok təsiri bağışladı və bəlkə də, bütöv xalqların taleyinin qapalı qapılar arxasında, onların iştirakı olmadan həll ediləcəyi bir dövrün müjdəçisi oldu.
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Dünya KİV-ləri bu söhbətin detallarını paylaşmaq uğrunda yarışarkən, Qərb paytaxtlarından yalnız çaşqınlıq dolu səslər eşidilirdi. Avropa liderləri, demək olar ki, şok vəziyyətində idi: artıq heç kim Trampın onların prinsiplərini bölüşəcəyinə və Ukraynanı xilas etməyə hazır olduğuna ümid etmirdi. Bir zamanlar ABŞ-ın analitik jurnalistikasında lider olan Politico vurğulayırdı ki, bu söhbət "Avropanı heyrətə salıb". Bloomberg isə daha sərt ifadələrdən istifadə edərək yazırdı: "Tramp Ukraynanı təslim olmağa məcbur edir və bunu "nizamlanma" adı altında gizlədir."
Bu zaman Volodimir Zelenski getdikcə qapını ümidsizcə döyən bir uşağı xatırladırdı, böyüklərin köməyinə ümid edirdi. Onun "Bizim ümidimiz yalnız ABŞ-a bağlıdır" və ya "Avropa bizə Amerikanın verdiyinin yarısını belə verə bilməz" kimi bəyanatları kömək çağırışı kimi səslənir. Amma bu çağırış, görünür ki, eşidilmir.
Trampın "sülh planı" adlandırdığı şey əslində Ukraynanın təslim olmasının ustalıqla gizlədilmiş variantıdır. Bu planın əsas məqamları özlüyündə hər şeyi izah edir:
NATO-ya girişin bağlanması. Ukrayna alyansa qoşulmaq şansını itirir və burada Avropa fikrinin heç bir rolu yoxdur. Tramp artıq dəfələrlə NATO-nun şərqə genişlənməsinin mənasız olduğunu bəyan edib. Ərazilərin qaytarılmasından imtina. ABŞ, Ukraynanın itirilmiş torpaqlarını qaytarmağın mümkünsüzlüyünü açıq şəkildə tanıyır. Bu, ABŞ-ın müdafiə naziri Pit Hegset tərəfindən də təsdiqlənib. Məsuliyyətin Avropaya ötürülməsi. Ukraynaya yardım artıq Avropanın işi kimi göstərilir, amma təhlükəsizliklə bağlı real təminatlar verilmir. Sərhədlərin demarkasiyası ideyasının unutdurulması. Torpaqların bölüşdürülməsi ilə bağlı danışıqlar formal səviyyədə belə müzakirə olunmur.
Bu plan Yalta Konfransının soyuq kölgəsini xatırladır, burada böyük güclər dünyanı təsir zonalarına bölürdü. Ukrayna, XX əsrin ortalarındakı Şərqi Almaniya kimi, iki dünyanın arasında parçalanır, şərq isə tamamilə Rusiyanın nəzarətinə keçir.
Putin üçün tarixi uğur
Vladimir Putin üçün bu, sadəcə bir uğur deyil, Rusiyanın qlobal siyasətdə hakim roluna qayıdışıdır. Onun əsas strateji məqsədi - Kiyevdə Rusiya tərəfdarı bir hakimiyyətin qurulması - artıq hər zamankindən daha real görünür. Qərbin dəstəyinin zəifləməsi Ukrayna hökumətini tənha buraxır, xalqın döyüş ruhu isə getdikcə azalır.
Bu vaxt Avropa çətin seçim qarşısında qalır: ya Ukraynanın müdafiəsinin bütün ağırlığını öz üzərinə götürməli, ya da Vaşinqton və Moskvaya yol verərək müşahidəçi rolunu qəbul etməlidir. The Telegraph bunu açıq şəkildə vurğulayır: "Brüssel strateji dalanda qalıb, London isə çağırışlara necə cavab verəcəyini bilmir."
İki supergüc liderləri arasındakı isti dialoq sadəcə bir siqnal deyil, yeni reallığın rəmzidir. Avropa və Ukrayna qərar qəbuletmə formulasından kənarlaşdırılır, yerini isə "böyük güclər hər şeyi həll edir" prinsipi tutur.
Rusiyanın və ABŞ-ın digər ölkələrin iştirakı olmadan dünyanın gələcəyini müzakirə etmək niyyətində olduğu Səudiyyə Ərəbistanındakı gələcək sammit planları XIX əsrin konfranslarını xatırladır, burada xalqlar şahmat fiqurları kimi bölüşdürülürdü. Moskvada birgə parad, Trampın yubiley tədbirlərində iştirakı və hətta "böyük güclərin yeni dostluğu" kimi perspektivlər, dünya sisteminin ədalətinə inananlar üçün faciə kimi səslənir.
Yeni dövrün başlanğıcı
Tarix, deyirlər, boşluğu sevmir. Donald Trampın Vladimir Putinlə söhbəti köhnə dünya nizamının zəifliklərini üzə çıxaran və oyun qaydalarının dəyişdiyini göstərən dönüş nöqtəsi oldu.
12 fevral tarixi artıq yeni geosiyasi dövrün başlanğıcı kimi tarixə düşdü. ABŞ və Rusiya prezidentləri arasında 90 dəqiqəlik isti dialoq Avropanı şok vəziyyətinə saldı. CNN bu söhbəti "həqiqət anı" kimi təsvir edir, burada Ukraynanın və bəlkə də bütün Avropanın gələcəyi həll olunub.
Tramp, əvvəllər Ukrayna ilə bağlı aydın planı olmadığını iddia etsə də, əslində həmişə nə istədiyini bilirdi. Onun yanaşması sadəcə "dondurulmuş münaqişə" deyil, əksinə, Ukraynanın soyuq müharibə modelinə əsasən təsir zonalarına bölünmüş ərazi kimi tanınmasıdır.
ABŞ-ın mövqeyi: ağır zərbə
Ukrayna itirilmiş ərazilərini geri qaytara bilməyəcək.
NATO-ya üzvlük istisna edilir.
ABŞ sülhməramlı missiyalarda iştirak etməyəcək.
Bu bəyanatlar Kiyevin ərazi bütövlüyünü qoruma ümidlərinin üstündən xətt çəkərək, onun üçün ağır bir məğlubiyyət kimi səsləndi.
Avropa: tarixin kənarında
Böyük Britaniyanın The Telegraph nəşri vurğulayıb ki, bu danışıq Putin tərəfindən çoxdan təbliğ olunan bir dünya görüşünün yeni mərhələsini rəmzləşdirir: yalnız böyük güclər digər ölkələrin taleyini həll etməyə haqq qazanır. Əsas danışıqlardan kənarda qalan Avropa indi seçim qarşısındadır: ya Vaşinqtonun əlində marionet olmaqda davam edəcək, ya da öz təhlükəsizliyinə görə məsuliyyəti üzərinə götürəcək.
Ukraynanın bərpası və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə maliyyə öhdəlikləri artıq Brüsselin və Londunun çiyinlərinə düşür. Financial Times yazır ki, Avropa liderləri çaşqınlıq vəziyyətindədir. Qərarsızlıq qorxudur, lakin bu, onları müdafiəni gücləndirmək yollarını axtarmağa məcbur edir. Çünki ABŞ-ın dəstəyi getdikcə daha qeyri-sabit görünür.
Putin üçün isə bu məqam tarixi bir zəfərə çevrildi. Beynəlxalq təzyiq və sanksiyalarla yıpranmış Rusiya, indi öz geosiyasi nailiyyətlərini möhkəmləndirmək üçün real perspektivlər görür. Tramp, əslində, Ukraynanı ABŞ-ın prioritetlər siyahısından çıxarıb, onu Avropanın öhdəsinə buraxdı. Avropa isə belə ağır yükü daşımağa hazır görünmür.
Tramp və Putin arasındakı telefon danışığı sadəcə fikir mübadiləsi deyildi - bu, yeni dünya nizamının qurulmasının başlanğıcı idi. Ukrayna, böyük güclərin qlobal şahmat taxtasında fiqur kimi istifadə etdiyi bir piyada rolunda qalır.
Ukraynanın gələcəyi üçün üç ssenari
Dondurulmuş münaqişə
Analitiklərin fikrincə, bu, ən çox ehtimal olunan ssenaridir (Bloomberg). Rusiya tərəfindən işğal olunmuş ərazilər onun faktiki nəzarətində qalır, Ukrayna isə onları geri qaytarmaq imkanını itirir. Təhlükəsizlik təminatları mərkəzi məsələ olacaq, lakin onların icrası ABŞ və Avropa liderlərinin gələcək siyasi iradəsindən asılıdır. Geosiyasi irəliləyiş
Optimist ssenari, ABŞ və Aİ-nin Rusiyaya qarşı sanksiyaları gücləndirəcəyini və Ukraynaya hərbi yardımı davam etdirəcəyini nəzərdə tutur. Bu yol, növbəti onillikdə Ukraynanın Aİ-yə inteqrasiyasına gətirib çıxara bilər. Ancaq Rusiyanın açıq münaqişəyə başlamaq təhlükəsi bu yolu çətinləşdirir. Tam dəstəkdən imtina
Ən pis ssenari budur ki, Avropa maliyyə yükü ilə bacarmır, ABŞ isə tamamilə daxili problemlərə yönəlir. Ukrayna təcrid vəziyyətinə düşür, Rusiya isə öz aqressiyasını artırmaq imkanı əldə edir.
ABŞ-ın mövqeyi Avropa üçün bir siqnal oldu: yetişmək vaxtıdır və öz məsuliyyətini götürmək lazımdır. CNN-in bir Avropa İttifaqı rəsmisinə istinadla yazdığı kimi: "Amerika artıq Avropanı əsas geosiyasi problemlərin həllində tərəfdaş kimi görmür."
Brüssel üçün bu, bir çağırış kimi səslənir. Ya Avropa öz təhlükəsizlik sistemini quracaq, ya da Vaşinqton və Moskvanın qərarlarının əsiri olaraq qalacaq.
Dünya artıq bizə tanış olan formada dağılmağa başlayır. Tramp və Putin arasındakı telefon danışığı yalnız geosiyasi sensasiya deyil, həm də əvvəlki nizamın nə qədər zəif olduğunu ortaya qoydu. Ukrayna, Qərb dəyərləri uğrunda mübarizənin ön cəbhəsi kimi, indi manevr meydanına çevrilir. Burada azadlıq və demokratiya deyil, büdcə məhdudiyyətləri, siyasi yorğunluq və böyük güclərin maraqları qərar verir.
Tramp, mövcud qaydaları hər zaman şübhə altına alan özünəməxsus üslubu ilə, münaqişənin həllində iştirakdan imtina etməyə hazır görünür. Bu inkişaf, Ukrayna üçün fəlakətə bərabərdir: Vaşinqtonun hərbi və maliyyə yardımlarının dayanması onu güclü Rusiya və qeyri-müəyyən Avropa ilə baş-başa qoyacaq.
Financial Times-ın fikrincə, Avropa yeni lider rolunu üzərinə götürməyə hazır deyil. Bloomberg Economics-in proqnozu isə üzücüdür: Ukraynaya dəstək növbəti onillikdə Avropaya 3,1 trilyon dollara başa gələcək. Bu məbləğ, hətta ən inkişaf etmiş Avropa iqtisadiyyatlarını belə zəiflədə bilər:
Ukrayna silahlı qüvvələrinin islahatı: 175 milyard dollar
Sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməsi (40 min nəfər): 30 milyard dollar
Aİ-nin müdafiə xərclərinin ÜDM-in 3,5%-nə çatdırılması: 2,7 trilyon dollar
Ukrayna infrastrukturunun bərpası: 230 milyard dollar (artıq 130 milyard dollar çatışmazlıq var).
Bu rəqəmlər Avropa üçün bir hökm kimi səslənir: Avropa maliyyə tükənməsinin astanasındadır, onun siyasi iradəsi isə zəifləyir.
Ukraynanın gələcəyi onun özündən asılı olmadan müəyyənləşir. The Telegraph dəqiq vurğulayır: "Ukraynanın taleyi onun iştirakı olmadan, Avropasız həll ediləcək." Tramp və Putin isə, görünür, yalnız böyük güclərin başqalarının taleyini həll etmək hüququna malik olduğunu qəbul edir.
Avropa üçün bu, təhqiredici bir reallıqdır. Onilliklər boyu transatlantik birliyin əsas memarı olan Avropa, indi sadəcə donor rolunda qalır. Ancaq siyasi fikir ayrılıqları və iqtisadi məhdudiyyətlər hətta bu rolun davamlılığını sual altına qoyur.
Üstəlik, Qətər, Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ kimi Körfəz ölkələrinin iddialarının artması Avropanı ikinci plana itələyir. Bu dövlətlər, əvvəllər Avropanın üstün olduğu diplomatiyada yeni liderlərə çevrilir.
Vladimir Putin üçün vəziyyət ideal formadadır. ABŞ-la rəsmi danışıqların başlanması onun şərtlərinə uyğun gerçəkləşən arzusu idi. Ukraynanı və Avropanı kənarda buraxmaqla Moskva, regionun taleyini müəyyənləşdirən əsas oyunçu rolunu öz üzərinə götürür.
Lakin Rusiya üçün bu son deyil. The Telegraph xəbərdarlıq edir ki, bir neçə ildən sonra Putin yenidən Ukraynaya hücum edə, Kiyevi işğal edə və hətta NATO ölkələrinə hücum etməklə Alyansın kollektiv müdafiə təminatlarının reallığını yoxlaya bilər.
Ukrayna qlobal parçalanmanın mərkəzində qalır. Onun taleyi Qərbin Tramp və Putin dövrünün çağırışlarına tab gətirib-gətirməyəcəyindən asılıdır.
ABŞ Ukraynanın təhlükəsizliyini təmin etməyə olan marağını itirir, Avropa isə lider rolu götürməkdə aciz görünür. Bu zaman Şərq - öz ambisiyalı neft monarxiyaları ilə - təsirini daha da artırır.
Azadlıq, demokratiya və bərabərlik dəyərləri üzərində qurulmuş dünya, böyük güclərin praqmatik maraqlarının təzyiqi altında dağılmağa başlayır. Azadlıq uğrunda mübarizənin ön cəbhəsi olan Ukrayna ya müqavimət nümunəsinə çevriləcək, ya da qlobal siyasət səhnəsinin pərdələri arxasında onun gələcəyini ticarətə çıxaranların ambisiyalarının qurbanına çevriləcək.
Lakin ümid hələ də var. Bu ümidin son qığılcımları Ukrayna xalqının hər bir yeni addımında, Avropanın hər bir qərarında və Qərbin dünya xəritəsinə atdığı hər bir nəzərdə parlayacaq. Burada gələcək qanla və kompromislərlə yazılır.
Qarşıda qeyri-müəyyənlik dövrü
Son günlərin hadisələri aydın göstərir ki, Ukrayna böyük güclərin maraqları qarşısında tək qalıb. Bu güclər onun gələcəyini diktə edir. Avropanın isə hələ tarixin gedişatını dəyişmək şansı var. Amma bunun üçün o, adi müşahidəçi rolunun sərhədlərini aşmalıdır.
Sual budur: Avropa keçmişdəki səhvləri təkrarlamamaq üçün güc tapa biləcəkmi? Zaman dayanmır və reallıq getdikcə daha sərt olur. Yeni dünya nizamının qaranlıq buludu artıq dünya üzərində asılıb. Bu buludu kim birinci dağıdacaqsa, bütöv bir nəslin taleyini o müəyyən edəcək.
Ukrayna üçün Trampın bu geosiyasi manevri sonun başlanğıcı ola bilər. Real dəstək olmadan qalan ölkə təkcə ərazi bütövlüyünü deyil, həm də müstəqilliyini qorumaq imkanını itirmək riski ilə üzləşir.
Avropa isə, öz zəifliyi və çaşqınlığı ilə, əsas bir dilemmaya düçar olub: ya qətiyyətlə hərəkət edəcək, ya da ikinci dərəcəli rol ilə barışacaq. Sual yalnız bundadır: Avropa "titanların rəqsinə" qarşı durmaq üçün cəsarət tapacaqmı, yoxsa şəraitin ağırlığı altında əyiləcəkmi?
Deyildiyi kimi, ümid axırda ölür. Amma bu gün o da, deyəsən, artıq tükənib.
Milli.Az
