Son günlər Ukraynada sülh müqaviləsi ilə bağlı müzakirələr intensivləşib. ABŞ lideri Donald Trampın Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə telefon danışığı və görüşə hazırlaşması, Vaşinqtondan gələn müsajlar Ukraynanın əlverişsiz sülhə məcbur ediləcəyi barədə ehtimalları güclənirir. Avropa isə özlərinin və Ukraynanın iştirak etmədiyi sülhə qarşıdır.
HİT.az "The New York Times"a istinadən xəbər verir ki, istənilən sülh sazişinin davamlılığı atəşkəsin təfərrüatlarından asılı olacaq. 2015-ci ildən sonra Donbasda atəşkəsin monitorinqində iştirak edən keçmiş İsveçrə diplomatı Tomas Qreminger üç əsas aspekti vurğulayır:
1. Ukrayna və Rusiyanın nəzarəti altında olan əraziləri bölən "təmas xətti"nin tərifi.
2. Təsadüfi atışmaların və münaqişənin genişlənməsinin qarşısını almaq üçün hər iki tərəfin qoşunları arasında "ayrılıq zonası" və ya bufer zonasının yaradılması.
3. Sazişin icrasına nəzarət mexanizminin işlənib hazırlanması və onun pozulmasına görə tərəflərin məsuliyyəti.
Mütəxəssislər vurğulayırlar ki, sazişin mətni, xüsusən də separatçılıq zonası və monitorinq mexanizmləri ilə bağlı ətraflı işlənməlidir, çünki atəşkəsin qorunması üçün məhz belə texniki detallar həlledici ola bilər.
Şərqi Avropada NATO
Rusiya prezidenti Vladimir Putin deyir ki, onun müharibəsi təkcə Ukrayna ilə bağlı deyil, həm də bütövlükdə Avropanın təhlükəsizlik sisteminin dəyişdirilməsi ilə bağlıdır.
2022-ci ildə hərbi əməliyyatların başlamasına bir neçə həftə qalmış Putin NATO-nun şərqə doğru genişlənməsinə son qoyulmasını və alyansın qoşunlarının Avropanın əhəmiyyətli hissəsindən çıxarılmasını tələb edən ultimatum vermişdi. Kremlin məlumatına görə, fevralın 12-də Donald Trampla telefon danışığında Putin münaqişənin köklü səbəblərini aradan qaldırmağın zəruriliyini vurğulayıb.
Bu o deməkdir ki, Moskva çox güman Ukrayna məsələsindən çox kənara çıxan tələblər irəli sürəcək.
ABŞ-ın Avropadakı müttəfiqləri NATO-nun hərbi mövcudluğunu azaltmasının yalnız Polşa və Baltikyanı ölkələr kimi ölkələrə qarşı Rusiyanın təcavüzü təhlükəsini artıracağından ehtiyat edirlər. Lakin ABŞ-ın xaricdəki hərbi öhdəliklərinə şübhə ilə yanaşan Tramp bu cür güzəştə getməyə hazır ola bilər.
Bütün bunlar mümkün danışıqları son dərəcə çətinləşdirir. Münaqişədə iştirak edən hökumətlərə yaxın ekspertlərlə işləyən Qreminger danışıqların üç əsas xəttini müəyyən edir:
- ABŞ və Rusiya arasında ikitərəfli yol.
- Rusiya və Ukrayna arasında danışıqlar.
- Rusiya-Avropa danışıqlar prosesi.
"Minimum üç səviyyəli danışıqlar olmalıdır. Və heç bir sürətli düzəliş yoxdur", deyə Tomas Qreminger əlavə edib.
Tramp və Putin
Putinin ərazi nəzarəti və təhlükəsizlik məsələlərindən kənara çıxan tələbləri var. 2022-ci ildə aparılan danışıqlar zamanı rus diplomatları Ukrayna milli kimliyinin elementlərini ləğv etməyə çalışaraq, rus dilinə dövlət dili statusu verilməsini, küçə və şəhərlərin müstəqillik uğrunda Ukrayna döyüşçülərinin adının verilməsinin qadağan edilməsini tələb ediblər. Yəqin ki, bu məsələlər yenidən müzakirəyə çıxarılacaq.
Bundan başqa, Putin Ukraynadakı münaqişənin həllindən Trampdan sanksiyaların yumşaldılması kimi digər güzəştlər əldə etmək üçün istifadə etməyə cəhd edə bilər. Bəzi analitiklər hesab edir ki, onun əsas məqsədi Vaşinqtonla “böyük müqavilə” bağlamaqdır.
"Putin bu administrasiya ilə uzunmüddətli, məhsuldar əlaqələr qurmaq istərdi. O, güzəştə getməyə hazır olmalıdır", deyə Rusiya ilə danışıqlar təcrübəsi olan ABŞ dövlət katibinin keçmiş müavini Rose Qottemoeller bildirib.
Samir
