Almaniyada 2021-ci ilin dekabr ayından vəzifədə olan və üç partiyadan ibarət federal hökumət 2024-cü ilin noyabrında sona çatdı. Nəticədə 2025-ci ilin sentyabrına planlaşdırılan Bundestaq seçkiləri irəli çəkildi və 23 fevral 2025-ci ildə keçirilməsi qərara alındı. Ötən iki ayda partiyaların təşviqat prosesinin şahidi olduq və kanslerliyə namizədlərin açıqlamaları ilə yanaşı, siyasi partiyaların seçki proqramları da gündəmdə öz yerini tapıb. Seçkilərdən sonra kansler Olaf Şolzun başçılıq etdiyi Sosial Demokrat Partiyası (SPD) və Yaşılların azlıq hökuməti koalisiya danışıqları baş tutana və nəticədə yeni koalisiya hökuməti qurulana qədər vəzifəsini davam etdirəcək.
Kansler namizədlər
2021-ci ilə qədər ənənəvi olaraq yalnız Xristian Birlik Partiyaları (CDU/CSU) və SPD kansler namizədini irəli sürmüşdü və bu iki partiyadan birinin seçkilərdə birinci yeri tutacağı ehtimal edilirdi. Almaniya tarixində federal seçkilər ənənəvi olaraq bu şəkildə nəticələnib. Mərkəzdə yerləşdiyi iddia edilən iki böyük partiyadan birinə aid kanslerlərin qurduğu koalisiya hökumətləri hakimiyyətə gəldi. Digər tərəfdən, Yaşıllar ilk dəfə 2021-ci ildə kansler namizədini irəli sürüb və o dövrün anketlərində qismən uğurlu səs nisbətlərinə əsaslanaraq yüksək hədəf qoyublar. Lakin o vaxtkı kansler namizədinin təşviqat prosesində göstərdiyi performansa görə istənilən uğur əldə oluna bilmədi.
Nəhayət, diqqətçəkən məqam odur ki, hazırkı sorğularda səslərin aşağı olmasına baxmayaraq, Yaşıllar 2025-ci il seçkiləri üçün yenidən kanslerliyə namizəd irəli sürüblər. Bu seçki dövründə ifrat sağçı Almaniya üçün Alternativ (AfD) də kanslerliyə namizədini açıqlayıb. Kansler namizədinin elan edilməsi, xüsusən də Yaşılların seçkilərdə birinci yeri tutmasının real gözlənilməməsinə baxmayaraq, 2024-cü ilin əvvəlində qurulan solçu populist Birlik Sara Vaqenknext (BSW) Partiyasının da kansler namizədini irəli sürməsinə səbəb oldu.
Partiyaların seçki proqramları
Partiyaların seçki proqramlarında oxşarlıqlara baxmayaraq, fikir ayrılıqları da diqqəti cəlb edir. SPD-nin seçki proqramı 2021-ci il seçkilərində olduğu kimi sosial təminat, maaşların artırılması və xüsusilə minimum əmək haqqı kimi vədləri vurğulasa da, CDU-nun seçki proqramı vergilərin azaldılması ilə yanaşı, immiqrasiya və təhlükəsizlik məsələlərini də vurğulayır.
Azad Demokratik Partiya (FDP) iqtisadiyyat yönümlü vədləri ilə seçilsə də, Yaşıllar iqlimin qorunması hədəflərinin nə dərəcədə maliyyələşdirilə biləcəyinə diqqət yetirir. Digər tərəfdən AfD-nin də Avropadakı digər populist partiyalar kimi immiqrasiya və təhlükəsizliyə yönəlmiş çox kəskin hədəfləri var. BSW Almaniyanın Ukraynaya davam edən silah yardımını dayandırmağı və Rusiyadan təbii qaz alışını bərpa etməklə iqtisadi problemləri aradan qaldırmağı hədəfləyir.
Kampaniya dövründə partiyaların seçki proqramlarında iqtisadi problemlərin həlli yolları, sosial, enerji, iqlim siyasətləri, Ukrayna müharibəsi kimi mövzulara yer verilsə də, xüsusilə yanvarın ortalarından etibarən siyasətçilərin diskurs və müzakirələrinin miqrasiya mövzusuna yönəldiyini söyləmək olar.
Kampaniya prosesində önə çıxan məsələ: İmmiqrasiya məsələsi
Seçkiləri birinci bitirməsi gözlənilən CDU/CSU kansleri namizədi Fridrix Merz Almaniyanın iqtisadi problemləri və təklif etdiyi həll yolları haqqında danışmaq istədiyini, ancaq immiqrasiya məsələsinə diqqət yetirmək istəmədiyini açıqladı. Bu mərhələdə demək olar ki, əsasən miqrasiya məsələsi həll olunur. İmmiqrasiya məsələsi, xüsusən yanvarda Aşaffenburq və fevralda Münhendə baş verən hücumlardan sonra siyasətin mərkəzində olub.
Kampaniya prosesi AfD-nin dəstəyi gözləntiləri ilə CDU/CSU tərəfindən Bundestaqa təqdim edilən təklif və hətta qanun layihəsi ilə yadda qaldı. Məcburi olmayan təklif CDU/CSU və AfD deputatlarının səsləri ilə təsdiqlənsə də, sonrakı günlərdə parlamentə gətirilən immiqrasiyanın məhdudlaşdırılmasına yönəlmiş konkret qanun layihəsi CDU-nun bəzi deputatları səsvermədə iştirak etmədiyi üçün lazımi səs çoxluğu ala bilmədi. Almaniyanın əvvəlki kansleri Angela Merkelin (CDU) təəccüblü şəkildə məsələyə qarışması və Merzin yanaşması ilə bağlı tənqidi açıqlama verməsi bəzi XDİ üzvlərinin qərarına təsir edib.
Hətta CDU/CSU-da qüvvədə olan ifrat sağçı AfD ilə əməkdaşlıq etməmək prinsipini faktiki olaraq dayandıran Merzin bu addımının ona və partiyaya mənfi təsir edəcəyinə dair proqnozlar da var idi. Kansler Şolz (SPD) də Avstriyadakı mövcud canlanmaya və həddindən artıq sağçılar və mühafizəkarlar arasında koalisiya danışıqlarına işarə edərək xəbərdarlıq edib. CDU/CSU-AfD arasında bir koalisiyanın gündəmə gələ biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlar dilə gətirilsə də, Merz və partiyası AfD ilə heç bir iş birliyinin olmadığını və gələcəkdə də əməkdaşlığın olmayacağını bildirib. Buna baxmayaraq, Almaniyanın müxtəlif şəhərlərində ifrat sağçılara qarşı genişmiqyaslı etiraz aksiyaları keçirilib.
Ümumiyyətlə, Almaniya iqtisadiyyatındakı durğunluq, xarici siyasətdəki çətinliklər, xüsusən də Almaniyanın Ukrayna siyasətinin və ya ABŞ-la münasibətlərinin necə olacağı, hətta Yaxın Şərq siyasətindəki etibar probleminin necə həll olunacağı kimi suallar seçkiqabağı kampaniya prosesində ancaq zəif şəkildə gündəmə gətirildi. Demək olar ki, immiqrasiya məsələsinin mərkəzdə olduğu kampaniya prosesində demək olar ki, bütün tərəflər “qanunsuz immiqrasiya” mövzusunda daha sərt xətt və məhdudlaşdırıcı siyasətlərin tərəfdarı olsalar da, icra və metod baxımından fərqli yanaşmalar mənimsəyiblər. Ehtimal etmək olar ki, tərəflər arasında bu oxşar diskurs və münasibət uzun illərdir bu mövzunu gündəmə gətirən ifrat sağçı AfD-yə müsbət təsir edir.
Fevralın 23-dən əvvəl keçirilən hazırkı sorğularda parlamentdəki mübahisəli səslərə baxmayaraq, ümumilikdə ciddi səs dəyişikliyinin olmadığı müşahidə olunub. CDU/CSU yüzdə 29-34 səslə birinci yerdə olmağa davam edərkən, Merzin rəqibi Şolz partiyası SPD yüzdə 15, bəzən isə ondan bir neçə pillə yuxarıya çatmaqdan başqa, uzun müddət uğur qazana bilmədi. Seçki kampaniyasının əvvəlində Şolzun səs fərqini aradan qaldıracağına dair iddiasının, yəqin ki, qalan bir neçə gündə gerçəkləşəcəyinə inam da zəifləyib. Həddindən artıq sağçı AfD 20 faiz və yuxarı səslə uzun müddət ikinci yerdə olmağa davam edib. Yaşıllar 12-15 faiz səslə SPD-dən geridə dördüncü yerdədir, FDP isə baryerdən aşağı düşə bilər. Sol Partiya və BSW-nin 5 faizlik seçki baryerini keçib-kedə bilməyəcəyi bəlli deyil.
Seçkilərdən sonra CDU/CSU-nun rəhbərliyi altında SPD ilə “böyük koalisiya” və ya CDU/CSU-Yaşıllar koalisiyası yaradıla biləcəyi göstərilir. Bununla belə, qardaş partiya olan CSU-nun Yaşıllarla koalisiyanı qəti şəkildə rədd etməsi, xüsusən də iqtisadi məsələləri onlarla əlaqələndirərək, birinci ehtimalı daha da artırır.
Bütün partiyalar ifrat sağçı AfD ilə koalisiya qurmaqdan imtina etdiyi üçün AfD-nin birinci olsa belə, hər hansı bir şəkildə iqtidar ortağı olacağı gözlənilmir. İfrat sağçı AfD-nin uzunmüddətli yüksəlişini davam etdirəcəyi ilə bağlı proqnozları bir kənara qoysaq, keçmişdə olduğu kimi, seçki prosesində də digər partiyalar tərəfindən birbaşa və ya dolayısı ilə ifrat sağçı və populist diskurslara üstünlük verildiyini söyləmək olar.
Seçki kampaniyası zamanı iqtisadi problemlər, enerji böhranı, büdcə problemləri, infrastruktur çatışmazlıqları, xarici siyasətdəki qeyri-müəyyənliklər və xüsusilə ABŞ-ın yeni prezidenti Trampın dövründə ikitərəfli münasibətləri nələrin gözlədiyi kimi suallar tam həll oluna bilməyib. Keçmiş seçkilərdə olduğu kimi, biz populist diskurs və üstünlüklərin normallaşmasının davam etdiyinin şahidi olduq. Bütün bunları nəzərə alsaq, bu yanaşmaların xroniki problemlərin həllini təmin edəcəyini gözləmək olmaz.
