Qrenlandiyaya helikopterdən baxdıqda əsas problem onun miqyasını dərk etməkdir.
HİT.az xəbər verir ki, İngiltərənin Durham Universitetindən olan tədqiqatçı Tom Çadlinin sözlərinə görə, o, buz qırıntıları hesab etdiyi şeylər ofis blokları ölçüsündə aysberqlər olduğu ortaya çıbıb.
"Görünür, yuxarıda, aşağıda formasız bir buz səthinin üstündə uçurduq və sonra bir neçə metr aşağıda buzun üzərinə yumşaq şəkildə enirdik", deyə o, "IFLScience" üçün yazır.
Çatlar buzlaqların səthindəki yarıqlardır və bu miqyas diapazonunu təmsil edir. Çadli qeyd edir ki, onların istiqaməti və ölçüsü buz qalxanının okeana doğru necə hərəkət etdiyini göstərir.
"Qitənin dərinliklərində, ildə yüzlərlə qiqaton buz daşları fiordlara tökən sürətli buzlaqlardan uzaqda, çatlar yalnız millimetr enində kiçik yarıqlar ola bilər. Buz sürətləndikdə, onlar metr diametrinə çata bilər, bəzən aldatıcı qar körpüləri ilə örtülü ola bilər, keçmək üçün uyğun qoruyucu avadanlıq və xilasetmə hazırlığı tələb olunur", dryə alim izah edir.
Çadli vurğulayır ki, buzun okeanla qovuşduğu yerlərdə və heç bir alimin durmağa cəsarət etməyəcəyi yerlərdə onlar divardan divara 100 metrdən çox "canavarlar" ola bilər:
"Alimləri Qrenlandiya boyunca çatların böyüməsi xüsusilə təəccübləndirməməlidir. Okeanın istiləşməsi ilə buz örtüyü sürətləndi və səthindəki yükü artırdı. Lakin peyklərdən müşahidələr və öz sahə tədqiqatlarımız o qədər məhduddur ki, bu vaxta qədər bu prosesin nə qədər genişmiqyaslı və sürətli olduğu haqqında heç bir fikrimiz yox idi".
Xüsusilə alimlər müəyyən etdilər ki, 2016-2021-ci illər arasında Qrenlandiya buz qalxanının sürətli axan hissələrində çatların həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Buz qalxanının cənub-şərqində, son bir neçə ildə okeanın təsiri altında sürətlənməyə və geri çəkilməyə xüsusilə həssas olan ərazidə çatların həcmi 25% -dən çox artıb.
"Ancaq gözləntilərimizdən fərqli olaraq, bütün buz örtüyündə çatların həcmi yalnız 4,3% artıb. Bu, ayrı-ayrı sektorlarda müşahidə olunan ekstremal göstəricilərdən daha yaxındır. Bəs nə baş verdi? Əslində digər yerlərdə əhəmiyyətli artım tək bir mənbə ilə kompensasiya edildi: Jakobshavn kimi tanınan axan buzlaq", deyə Çadli qeyd edir.
Jakobshavn planetdə ən sürətli axan buzlaqdır, gündə təxminən 50 metr sürətə çatır və Qrenlandiyanın dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə ümumi töhfəsinin əhəmiyyətli bir hissəsini təmin edir.
"2016-cı ildə Şimal Atlantik okeanından soyuq su axınına reaksiya olaraq buzlaq yavaşladı və qalınlaşdı. Eyni zamanda səthdəki çatlar bağlanmağa başladı - qalan buz örtüyündəki artımı kompensasiya etdi", deyə materialın müəllifi xatırladır.
Lakin tədqiqatçının sözlərinə görə, belə yavaşlama uzun sürməyib. 2018-ci ildən etibarən buzlaq qlobal istiləşmə səbəbindən sürətləndi və incəlib.
Məlumdur ki, 2023-cü ildə qütb alimlərinin beynəlxalq koalisiyası dünyanı ən fəlakətli buzlaqların və buz qalxanlarının əriməsi ssenarilərindən qaçmaq üçün istiləşməni 1,5˚C-də dayandırmağa çağırıb.
"Keçən ay AB-nin İqlim Dəyişikliyi Xidməti "Kopernik" təsdiqlədi ki, 2024-cü il orta qlobal temperaturun bu həddi keçdiyi ilk il olub. Hər dərəcə hissəsi vacibdir. Bəlkə də iqlim dəyişikliyinin ən pis nəticələrindən hələ də qurtula bilərik, amma vaxtımız çox azdır", deyə Çadli xəbərdarlıq edir.
Samir
